TOMASZÓW Okruchy wspomnień. Historia pewnej ,,Cybulówki’’
,,W życiu bowiem istnieją rzeczy,
o które warto walczyć do samego końca’’
P. Coelho
Cykl wspomnień z okazji 100-lecia Jubileuszu Służb Sanitarnych rozpoczynamy od przedstawienia ciekawej historii naszej siedziby.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w Tomaszowie Lubelskim mieści się w zabytkowym budynku zwanym ,,Cybulówką’’ przy ulicy Lwowskiej 51.
Nazwa ,,Cybulówka’’ związana jest z nazwiskiem właściciela i pochodzi z lat tragizmu dla wielu mieszkańców miasta i powiatu.
Pochylamy się z głębokim szacunkiem nad życiem, pracą i działalnością dobroczynną doktora Stefana Cybulskiego. Jego postać jest nierozerwalnie związana z historią miasta i służb sanitarnych.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej w poszukiwaniu pracy, z ówczesnej Galicji do Tomaszowa Lubelskiego przybyła grupa ludzi. Wśród przybyłych był m.in. doktor Stefan Cybulski.
Po nawiązaniu współpracy z miejscowymi przedstawicielami tutejszych władz, stworzono im odpowiednie warunki do podjęcia pracy. Doktor Stefan Cybulski został Lekarzem Powiatowym i ordynatorem w miejscowym szpitalu. Wykazywał duże zainteresowanie i zaangażowanie w pracach społecznych na rzecz miasta i powiatu.
Poniżej prezentujemy jedno z nielicznych zdjęć przedstawiających osobę dawnego właściciela budynku.
W 1940r. został aresztowany przez Niemców i wywieziony do Rotundy w Zamościu a następnie do Zamku w Lublinie, dzięki staraniom żony i przyjaciół m.in. dra Janusza Petera został uwolniony. Jesienią 1942r. doktor Stefan Cybulski zginął tragicznie, został pochowany na Cmentarzu Komunalnym przy głównej alei.
Pracownicy Inspekcji Sanitarnej w Tomaszowie Lubelskim starają się pamiętać o tym wspaniałym człowieku w cichej modlitwie, poprzez zapalenie znicza czy złożenie kwiatów na jego grobie.
Jednym z dzieł jego życia jest wybudowanie w latach 1928 -1930 przy ulicy Lwowskiej jednego z najpiękniejszych pod względem architektonicznym budynków mieszkalnych. Budynek został wybudowany z cegły, wsparty na podmurówce, dach budynku pokryty był czerwoną dachówką. Interesujący jest sam plan na jakim ,,Cybulówka’’ powstała – jest to nieregularny wielobok przypominający kwadrat, nad drzwiami wejściowymi znajdował się daszek oparty na tralkach. Do domu prowadziły murowane schody wachlarzowe.
W okresie II wojny światowej ,,Cybulówka’’ była zajęta przez niemieckie władze okupacyjne.
Od pierwszych miesięcy po wyzwoleniu Tomaszowa Lubelskiego aż do 1956r. budynek obecnej Powiatowej Stacji-Sanitarno-Epidemiologicznej był administrowany przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.
W piwnicach mieścił się areszt śledczy, gdzie często dochodziło do tortur i morderstw dokonywanych na narodzie polskim, głównie na byłych żołnierzach AK i BCh. Wiele wstrząsających informacji na ten temat można znaleźć w książce M.A. Staweckiego pt. ,,Smocza Jama’’ ,,…Głośnym echem odbiła się w okolicy i w kraju akcja rozbicia i uwolnienia wszystkich przetrzymywanych w siedzibie tomaszowskiego PUBP. Akcję wykonał oddziałKazimierza Kosteckiego ps. ,,Kostek’’ nocą 5 listopada 1945r….’’
W wyniku tej akcji rozbite zostały wszystkie areszty w Tomaszowie Lubelskim – w ,,Cybulówce’’, ,,Smoczej Jamie i w budynku sądu. Historię tamtych wydarzeń upamiętnia tablica umieszczona nad drzwiami budynku Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej 5 listopada 1995r.
W 50-TĄ ROCZNICĘ UWOLNIENIA Z TEGO
BUDYNKU BĘDĄCEGO W LATACH 1944-1956
SIEDZIBĄ NKWD I UB – WIĘZIONYCH ŻOŁNIERZY AK
PRZEZ ODDZIAŁ SZTURMOWY ŻOŁNIERZY AK
KOM. NAROL REJON V OBW. TOMASZÓW LUB.
POD DOW. MJR KAROLA KOSTECKIEGO
PS „KOSTEK” W DN. 5.11.1945R.
5.11.1995R. ŻOŁNIERZE AK OBW. TOMASZÓW LUB. I URZĄD MIASTA
Ślady krwawych zbrodni były skrzętnie ukrywane. W naszej Stacji pracowały i jeszcze pracują osoby, które podczas w remontu budynku w czasach reżimu komunistycznego widziały usuwanie z pomieszczeń piwnicznych żelaznych okuć. Jest to niechlubna historia męczeństwa Polaków.
W grudniu 1956r. Decyzją Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Tomaszowie Lubelskim przekazano budynek przy ówczesnej ul. 1-go Maja w użytkowanie Wydziałowi Zdrowia z przeznaczeniem na działalność służby zdrowia tj. Powiatowej Stacji Pogotowia Ratunkowego, Powiatowej Kolumnie Transportu Sanitarnego i Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Obecnie przedmiotowa nieruchomość pozostaje w trwałym zarządzie na cele prowadzenia działalności leczniczej.
Dzięki zaangażowaniu i staraniom kolejnych Kierowników i Dyrektorów budynek był wielokrotnie modernizowany. ,,Cybulówka’’była przebudowywana wewnątrz ale jej zewnętrzny wygląd pozostawiono jednak bez większych zmian.
Obecnie budynek jest otynkowany, dachówkę zastąpiono blachą, większość okien została wymieniona na nowe, z każdej strony budynek wygląda ciekawie i stanowi niewątpliwie ozdobę Tomaszowa Lubelskiego.
Według opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Jana Góraka, budynek ten stanowi rzadki element kompozycyjny zabudowy głównej ulicy miasta i ma duże znaczenie dla historii rozwoju myśli architektonicznej w odrodzonej Polsce. W związku z powyższym 29 maja 1979r. został wpisany do Rejestru Zabytków.
Mamy nadzieję, że niniejsze wspomnienie będzie źródłem wiedzy o historii naszego miasta a także miłym wspomnieniem lat pracy w Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Tomaszowie Lubelskim
Opracowano na podstawie:
– rozmów indywidualnych ze śp. Bolesławem Cisło, lek med. Mieczysławem Czochrowskim przeprowadzonych w 2004r.
– książki Mariana Adama Staweckiego ,,Smocza Jama’’ – Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne 1992r.
– dokumentów będących w posiadaniu PSSE w Tomaszowie Lubelskim
– książki Mirosława Józefa Tereszczuka „Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Tomaszowie Lubelskim Dawniej i Dziś”, Tomaszów Lubelski 2016r.
Dziękujemy wszystkim za okazaną pomoc.
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Tomaszowie Lubelskim
mat. nadesłany
