RACHANIE Historia Domu Ludowego
Z inicjatywy Lucjusza Lewczyńskiego ówczesnego Sekretarza Gminy w 1934 roku wybudowano Dom Ludowy. Znajdowały się w nim pomieszczenia klubowe, mała scena teatralna i biblioteka. Pełnił on funkcję dzisiejszego domu kultury.
Z relacji mieszkańców Rachań wiadomo, że w Domu Ludowym odbywały się próby Strażackiej Orkiestry Dętej założonej w 1925 r. i prowadzonej przez miejscowego organistę Żebrowskiego. W późniejszych latach funkcję tą objął członek orkiestry Andrzej Bieńko, który codziennie po wschodzie słońca z wieży strażackiej grał sygnał budząc nim mieszkańców Rachań.
W czasach świetności orkiestra ta liczyła 24 osoby. W jej skład wchodziły instrumenty dęte takie jak trąbki, kornety, tenory barytony, basy i bęben. W orkiestrze grali m.in. Andrzej Bieńko – kornet, Wojciech Piwko – baryton, Józef Tys – klarnet, Paweł Panasiński – klarnet, Stanisław Garbacz – duży bas, Józef Żdan – mały bas, Michał i Bronisław Robaczyńscy – czynele i tenor, Józef Ciołko – trąbka, Kazimierz Kuzdra – bęben. Niestety nie udało nam się ustalić pozostałych członków orkiestry.
Warunki do przeprowadzania prób były trudne, odbywały się one przy lampach naftowych, niejednokrotnie, gdy orkiestra grała gasły lampy.
W Domu Ludowym organizowano zebrania wiejskie, zabawy ludowe i potańcówki z bufetem na poddaszu, gdzie można było dostać napoje alkoholowe i zakąski. Wystawiano też przedstawienia teatralne z udziałem dzieci i młodzieży starszej oraz jasełka. W jednym z przedstawień jasełkowych rolę diabełka zagrał młody chłopiec Jan Truś, odegrana przez niego rola bardzo spodobała się widowni i już na zawsze został mu przypisany pseudonim Diabełek.
W tamtych latach działały sklepy żydowskie jeden z nich mieścił się w pobliżu obecnej Szkoły Podstawowej w Rachaniach. Mieszkańcy Rachań chcąc stworzyć polski sklep, w 1936 roku ze składek członkowskich spółdzielni dobudowano od strony zachodniej Domu Ludowego część handlową. Powstał tam sklep spożywczy, od 1946 r. po zestandaryzowaniu modelu spółdzielni zmieniono nazwę na Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”. Pierwszą sprzedawczynią po wojnie była Janina Malicka, zaopatrzeniowcem Jan Wysocki, który przywoził towar konno z Zamościa, a skarbnikiem był Jan Dyga ówczesny sołtys Rachań, którego 1945 roku napadnięto i skradziono wszystkie pieniądze. Przy kolejnej próbie kradzieży pobiegł na strych i odchylając strzechę dachu wzywał pomocy. Usłyszawszy to Świtnicki Stanisław oddał strzał ostrzegawczy.
W tym czasie wojska rosyjskie powracające z terenów niemieckich bazowały na łąkach, gdy usłyszały strzał same zaczęły strzelać, z karabinów, armat itp. nie wiedząc, co się dzieje. W ten sposób sprawcy napadu przestraszyli się, a skarbnik nie został okradziony.
Po spłonięciu budynku Urzędu Gminy w 1941 r. przeniesiono go do Domu Ludowego.
W tamtym czasie funkcję wójta gminy pełnił Lucjusz Lewczyński, który piastował to stanowisko w latach 1937-1943. Kolejnymi wójtami byli od 1944 roku Władysław Warmiński, Tadeusz Bamburski, Teodor Stanibuła i Tomasz Brzezicki. Na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej rozwiązano organy wykonawcze gmin (wójt i zarząd gminy). Wprowadzono jednolity system władz i administracji terenowej oparty na wzorach radzieckich – Rady Narodowe. Pozostawał nadal Urząd Gminy pracujący pod kierunkiem sekretarzy gminy. W latach 1950-1954 Urzędem Gminy Rachanie kierowali sekretarze gminy: Stanisław Darmochwał a następnie Józef Warmiński. Dnia 25 września 1954 roku gmina Rachanie została zlikwidowana po prawie 100 latach działalności. Na jej obszarze powstała Gromadzka Rada Narodowa z Prezydium. Funkcję Przewodniczących Prezydium pełnili kolejno w dwóch kadencjach od 1954 r. do 1961 roku Edward Kopytko, w latach 1961-1965 Wojciech Wysocki oraz w kadencji 1969-1972 Czesław Stanibuła. Po kolejnej reformie administracyjnej i wejściu w życie z dniem 1 stycznia 1973 r. ustawy z 29 listopada 1972 r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie powołano gminę Rachanie na czele, której stanął naczelnik Lucjan Romańczuk. Kierownikami USC w budynku Domu Ludowego na przełomie lat 1941-1973 byli: Piotr Misiak, Kazimiera Wąsacz, Józef Seńko i Nadłonek Zofia. W 1973 roku z Domu Ludowego przeniesiono Urząd Gminy do nowo wybudowanego budynku przy ulicy Dolnej.
Podczas elektryfikacji wsi w latach 1955 -56 na poddaszu Domu Ludowego mieszkało dwóch elektryków, w tym jeden z rodziną. W latach późniejszych poddasze zamieszkiwali również komendant milicji Wacław Kociuba i milicjant Gryń. W kolejnych latach na poddaszu mieszkali nauczyciele min. Stanisława i Roman Jurczyszyn, a następnie znajdował się tam zakład fryzjerski damsko-męski, prowadzony przez Aleksandra Wlazia zamieszkującego poddasze wraz z rodziną.
W 1965 r. zorganizowano tam kurs gotowania i pieczenia dla gospodyń wiejskich, w którym uczestniczyło 30 osób. Podsumowaniem kursu było zorganizowanie przyjęcia dla uczestników i ich rodzin. Na przełomie lat 1968-1969 prowadzono tam zajęcia prac ręcznych z uczniami Szkoły Podstawowej w Rachaniach, które prowadził nauczyciel Waldemar Izmajłowicz.
W roku szkolnym 1975/76 powstała Zbiorcza Szkoła Gminna w Rachaniach i rozpoczęła swoja działalność świetlica szkolna. Zaszła potrzeba pozyskania nowych pomieszczeń dla szkoły, więc zaadaptowano budynek Domu Ludowego, z którego w 1975 roku przeniesiono Urząd Gminy do nowej siedziby. W budynku Domu Ludowego zorganizowano bibliotekę szkolną, pracownie do zajęć praktyczno-technicznych dla dziewcząt i chłopców, magazyn żywnościowy dla świetlicy szkolnej oraz pomieszczenie dla Gminnej Komendy Hufca wraz z harcówką.
Podczas świetności Domu Ludowego znajdowała się w nim Poczta jej pierwszym naczelnikiem był Jan Piwko, a następnie Jan Wawręty. W późniejszych latach była przenoszona kolejno do Mieczysława Misiaka i dawnego posterunku w Rachaniach, który znajdował się na obecnym placu Domu Nauczyciela tam naczelnikiem poczty był Piotr Świątek.
Z biegiem lat w dobudowanej zachodniej części budynku wciąż funkcjonował sklep GS „SCh”, a część, w której niegdyś znajdował się Dom Ludowy miewała różnorakie przeznaczenie. Pierwszym dzierżawcą byłego Domu Ludowego został Ryszard Nagaj, który częściowo wyremontował budynek i otworzył tam sklep. Kolejnym najemcą był Krzysztof Sak, który w 2010 roku zakupił cały budynek od Urzędu Gminy i w 2011 r. dokonał tam gruntowego remontu i powiększył powierzchnię handlową. Sklep ten funkcjonuje tam do dziś.
Opracowali K. i S. Seńko, D. Karpińska-Miedziak
